Testamenti (el-vesijetu) rregullat dhe dispozitat e tij në Islam (2)
Pranimi i ofertës-testamentit nuk kushtëzohet që të ndodhë – të bëhet menjëherë pas vdekjes së testamentlënësit; pranimi i testamentit mund të bëhet edhe pas një kohe të caktuar pas vdekjes së testamentlënësit
Ruknet-shtyllat e testamentit
Sipas tre imamëve të medhhebit hanefi : Imam Ebu Hanifes dhe dy nxënësve të tij, Ebu Jusufi t dhe Muhamedit, testamenti ka një rukn-shtyllë të vetme, që është: Oferta dhe pranimi i ofertës. Oferta nga ana e testamentlënësit dhe pranimi i ofertës nga ana e testamentmarrësit1. Praktikisht oferta bëhet në këtë mënyrë: I kam lënë filanit (e shënon emrin e personit) këtë pasuri (e shënon pasurinë). Ose shprehet: Një të tretën e pasurisë sime, pas vdekjes sime, ia lë testament filanit.
Ndërkaq, pranimi i ofertës bëhet me shprehje të qarta si: Kam marrë testamentin, pajtohem me testamentin etj., ose me veprime të cilat nënkuptojnë pranimin e testamentit si p.sh. mosrefuzimi i tij, ose veprimi me testamentin sikurse vepron me gjërat që i ka në pronësinë e tij.
Kusht i pranimit të ofertës-testamentit është vdekja e testamentlënësit (sepse testamenti ndryshon nga dhurata). Nëse testamentmarrësi e merr në shfrytëzim testamentin para se të vdesë testamentlënësi, veprimi i tillë është i pavlefshëm dhe testamenti-pasuria i kthehet testamentlënësit. Pra, testamentmarrësi duhet ta marrë testamentin vetëm pasi të vdesë testamentlënësi.
Pranimi i ofertës-testamentit nuk kushtëzohet që të ndodhë – të bëhet menjëherë pas vdekjes së testamentlënësit; pranimi i testamentit mund të bëhet edhe pas një kohe të caktuar pas vdekjes së testamentlënësit.
Testamenti hyn në pronësinë e testamentmarrësit pas pranimit të ofertës nga ana e tij. Përjashtim këtu bën vetëm një rast si: Nëse vdes testamentlënësi e pastaj vdes edhe personi të cilit i është lënë testamenti-testamentmarrësi, ende pa e pranuar testamentin. Në këtë rast testamenti kalon-hyn në pronësi në trashëgimtarëve të tij.(2)
Të drejtën e pranimit a refuzimit të testamentit e ka vetë testamentmarrësi, nëse është i rritur në moshën madhore dhe është i shëndoshë psikikisht. Përndryshe, nëse testamentmarrësi është fëmijë apo nuk është i shëndoshë psikikisht është me të meta mendore,atëherë pranimin ose refuzimin e testamentit e bën kujdestari i tij.
Nëse testamenti nuk është i dedikuar për persona të caktuar, si p.sh. testamenti për të varfër, jetimë, testamenti për ndërtim të xhamive e të ngjashme, atëherë ai testament realizohet menjëherë pas vdekjes së testamentlënësit, dhe nuk ka nevojë për pranim të ofertës.
Oferta e testamentit bëhet me një prej këtyre tri formave: Nëpërmes deklaratës, d.m.th. me të shprehur, me shkrim dhe me shenja – në pamundësi të të shprehurit apo të të shkruarit. Njeriu që mund të flasë, testamentin e shpreh duke deklaruar me gojë, por, nëse dëshiron, e bën edhe me shkrim. Për sa i përket memecit, ai, nëse di të shkruajë, nuk i vlen lënia e testamentit me shenja. Por, nëse nuk di të shkruaj dhe nuk mund të flasë, atëherë testamentin e lë me shenja ose me simbole.(3)
Kushtet e testamentit ndahen në: Kushtet e testamentlënësit; Kushtet e testamentmarrësit; Kushtet e sendit të lënë testament.
Kushtet e testamentlënësit
Kushtet që duhet t’i plotësojë testamentlënësi, janë: Të jetë i moshës madhore. Nuk është i vlefshëm testamenti i fëmijës, pavarësisht a është i dalluar apo jo, me përjashtim në rastë se testamenti i tij- i fëmijës është për përgatitjen dhe varrimin e testamentlënësit sepse Omeri r.a. e ka lejuar testamentin e një fëmije që kishte mbushur dhjetë vjeç. Të jetë i mençur. Nuk pranohet testamenti i të çmendurit. Gjithashtu nuk pranohet testamenti i të dehurit, sepse ai është i ngjashëm me të çmendurin dhe i dehuri nuk mund ta kontrollojë atë që flet. Të jetë i lirë. Nuk lejohet testamenti i robit-skllavit. Të jetë pronar i pasurisë-sendit të lënë testament. Pronar i një pasurie konsiderohet çdo njeri që është kompetent për të vepruar me atë pasuri, për ta shitur ose për ta dhuruar. Personi i tillë ka të drejtë të lërë testament një të tretën e asaj pasurie. Të mos jetë i detyruar. Testamenti është e drejtë e vullnetit të lirë, prandaj i detyruari nuk e ka këtë të drejtë. Për këtë arsye testamenti i të detyruarit është i pavlefshëm. Të mos ketë borxh, i cili përfshin tërë pasurinë e tij. Larja e borxhit është përparësi, prandaj ndaj testamentit dhe pasuria e borxhliut është e varur prej borxhit, që është e drejtë e atij të cilit i ka borxh. Nëse borxhdhënësi heq dorë nga ajo e drejtë (ia fal borxhin) dhe këtë ia lejon (borxhmarrësit), atëherë testamenti i tillë lejohet dhe zbatohet, në të kundërtën ai testament është i pavlefshëm. Vlen të theksohet se Islami nuk është kusht për testamentlënësin. Testamentlënësi mund të jetë edhe jomusliman. Pra, lejohet testamenti i jomyslimanit për muslimanin, por kjo përjashtohet nëse testamenti i tij-jomuslimanit ka të bëjë me pije alkoolike ose me mish derri.
Kushtet e testamentpranuesit testamentmarrësit
Kushtet e testamentmarrësit janë:
– Që të mos e përdorë testamentin për të bërë mëkate. Pa marrë parasysh nëse është testamentmarrësi individ apo institucion, nuk lejohet që testamentin të përdoret për të bërë mëkate me të.
– Që të jetë i identifikuar (të dihet personi ose institucioni, të cilit i është lënë testamenti), Sepse, përndryshe, nëse testamentlënësi i lë testament dikujt si. p.sh. filanit ose filan banorëve, pa e identifikuar personin ose pa i identifikuar banorët, si fjala vjen të varfrit, jetimët e të ngjashëm, testamenti i tij është i pavlefshëm.
– Që të jetë i pranishëm ose i gjallë në kohën kur i është lënë testament. Nëse testamentmarrësi ka vdekur para se t’i lihet testamenti, testamenti i tillë është i pavlefshëm. Testamenti mund t’i lihet edhe fëmijës në barkun e nënës, me kusht që ai fëmijë të ekzistojë në kohën kur i është lënë testamenti. Verifikimi se fëmija ekziston në atë kohë, bëhet nëse ai lind i gjallë brenda një kohe për më pak se gjashtë muaj nga koha kur i është lënë testamenti. E nëse fëmija lind brenda një
kohe më shumë se gjashtë muaj nga koha e lënies së testamentit, testamenti i tillë është i pavlefshëm, sepse ekziston mundësia që fëmija të mos ketë ekzistuar në kohën e lënies së testamentit (sepse koha më e shkurtër e shtatzënisë është gjashtë muaj). Kjo nëse babai i fëmijës është i gjallë në kohën e lënies se testamentit. E nëse babai i fëmijës është i vdekur, është kusht që fëmija të lindë i gjallë brenda një kohe më pak se dy vite nga koha e vdekjes së babait. I ngjashëm me këtë është edhe rasti i gruas së shkurorëzuar me shkurorëzim bain-përfundimtar. Pra, është kusht që fëmija i saj të lindë i gjallë brenda një kohe për më pak se dy vjet nga koha e shkurorëzimit.(4)
Duhet përmendur se, në të gjitha rastet, nëse fëmija lind i vdekur, testamenti konsiderohet i pavlefshëm.
– Që testamentmarrësi të mos jetë vrasës i testamentlënësit. Nëse testamentmarrësi e vret testamentlënësin pas lënies së testamentit, testamenti i tillë është i pavlefshëm. Vrasja që ndalon testamentin dhe trashëgimin është ajo që bëhet qëllimisht, pa ndonjë arsye të Sheriatit, nga personi i rritur dhe shëndoshë psikikisht. Sepse, përndryshe, nëse vrasja ndodh nga një fëmijë a i çmendur, ose bëhet për ndonjë nga arsyet si: ruajtja e nderit, e familjes etj., atëherë vrasja e tillë nuk ndalon testamentin dhe as trashëgimin.
– Që të mos jetë sulmues i Islamit. Nuk është kusht që testamentmarrësi të jetë musliman. Testamenti mund t’i lihet edhe Dhimiut (jomuslimanit që jeton i mbrojtur në vendet islame). Mirëpo, nuk lejohet testamenti për jomuslimanët që jetojnë në vende joislame dhe janë sulmues të Islamit.
– Që testamentmarrësi të mos jetë trashëgimtar i testamentlënësit. Nuk lejohet testamenti për trashëgimtarin, me përjashtim nëse një gjë të tillë e lejojnë trashëgimtarët e tjerë.
Muhamedi a.s. ka thënë: “Vërtet Allahu ia ka dhënë të drejtën secilit (në trashëgimi), për këtë arsye nuk ka testament për trashëgimtarin”. (Ebu Davudi, Termidhiu, Ibn Maxheh, Bejhekiu dhe Imam Ahmedi).
Dhe ka thënë: “Nuk lejohet testamenti për trashëgimtarin, me përjashtim nësekëtë e lejojnë trashëgimtarët e tjerë”. (Darkutni).
Kushti që testamentmarrësi të mos jetë trashëgimtar i testamentlënësit ka të bëjë me kohën e vdekjes së testamentlënësit e jo me kohën kur i është lënë testamenti.
P.sh., nëse testamentlënësi i lë testament vëllait të tij, dhe në kohën e lënies së testamentit testamentlënësi ka pasur një fëmijë, pastaj fëmija ka vdekur para testamentlënësit dhe pas tij ka vdekur testamentlënësi, në këtë rast testamenti është i pavlefshëm, sepse testamentmarrësi -vëlla i tij është bërë trashëgimtar i testamentlënësit pas vdekjes së tij. Ose, p.sh., nëse testamentlënësi i lë testament vëllait të tij, e në kohën e lënies së testamentit nuk ka pasur fëmijë, po pastaj i ka lindur një fëmijë, pastaj ka vdekur testamentlënësi, në këtë rast testamenti realizohet, sepse testamentlënësin nuk e trashëgon vëllai i tij- testamentmarrësi, por e trashëgon fëmija i testamentlënësit.
Kushtet e sendit të lënë testament
Kushtet që duhet t’i plotësojë sendi i lënë testament, janë:
– Që të jetë pasuri ose prej sendeve të ngjashme që trashëgohen apo kontraktohen. Testament mund të lihet pasuria e tundshme dhe e patundshme, prandaj, testament mund të jetë pasuria që shitet e blihet dhe që shfrytëzohet. Testamenti mund të jetë vlerë monetare (para e gatshme). Testament mund të lihet një shtëpi, një parcelë e të tjera. Send i testamentit mund të jetë një plantacion, por mund të jenë edhe frutat e një plantacioni.
– Që të ketë vlerë ose të jetë prej sendeve që konsiderohen të vlefshme në Sheriatin Islam. Nuk lejohet që testament të jetë alkooli e sende të ngjashme me të. Edhe pse alkooli mund të konsiderohet si pasuri që e trashëgon dikush, ai në Sheriatin islam është i pavlefshëm dhe, si i tillë, nuk mund të lihet testament. Që pasuria apo sendi i lënë testament të jetë në pronësinë e testamentlënësit. Nuk lejohet testamenti nga pasuria e tjetërkujt. Që të mos jetë për të bërë mëkate. Qëllimi i testamentit është kompensimi i ndonjë lëshimi gjatë jetës së njeriut si dhe arritja e shpërblimit nga Allahu i Lartësuar. Prandaj nuk lejohet kurrsesi që testamenti të jetë për të bërë mëkate. Që vlera e testamentit apo e
sendit të lënë testament, të mos jetë më shumë se një e treta e pasurisë së testamentlënësit. Muhamedi a.s. ka thënë: “Një të tretën, edhe pse është shumë”. (Buhariu dhe Muslimi).
Nuk lejohet që vlera e testamentit të jetë më shumë se një e treta e pasurisë, me përjashtim nëse një gjë të tillë e lejojnë trashëgimtarët. E nëse këtë e lejojnë trashëgimtarët, atëherë testamenti i tillë është i vlefshëm dhe realizohet. Lejimi i testamentit të këtij lloji nga ana trashëgimtarëve është i vlefshëm vetëm nëse bëhet pas vdekjes së testamentlënësit. Gjithashtu trashëgimtarët që lejojnë testamentin me vlerë më shumë se një e treta e pasurisë, duhet të jenë të rritur, të mençur dhe të jenë në dijeni për vlerën e testamentit.
Vlen të theksohet se testament mund të lihet edhe tërë pasuria, nëse testamentlënësi nuk ka trashëgimtarë fare.(5)
(vijon)
1) Imam Zufri mendon se rukn-shtyllë e testamentit është vetëm oferta nga ana e testamentlënësit. Ai thotë se testamenti është i ngjashëm me trashëgiminë për sa i përket pronësisë. Të dyja pasuritë (ajo nga testamenti dhe ajo nga trashëgimia) barten-hyjnë në pronësinë (e testamentmarrësit dhe trashëgimtarëve) pas vdekjes (së testamentlënësit dhe trashëgimlënësit).Pasuria e trashëgimlënësit bartet-hyn në pronësinë e trashëgimtarëve të tij pa pasur nevojë për pranim të ofertës nga ana e tyre-trashëgimtarëve. Dhe kështu nuk ka nevojë për pranim të ofertës as nga ana e testamentmarrësit. Shih: Bedaius-Sanaiu fi tertib esh-Sherai, Alaudin Ebi Bekr bin Mesud el Kasani, v.10, f.479, bot.1.1997, Darul Kutub el Ilmijetu.
2) El-Fikh el-Islami ve ediletuhu, prof.dr.Vehbet Ez-zuhejli, v.10, f.7446-7450, bot.4.2002, Darul Fikr, Dimeshk.
3) Po aty f. 7448-7449.
4).Në këtë mënyrë, në të dyja rastet, verifi kohet përkatësia e fëmijës dhe nëse ka qenë i pranishëm në kohën e lënies së testamentit, nëse ai lind i gjallë brenda kohës së lartpërmendur.
5) Kitabul Fikh alel medhahib el-erbeatu, Abdurrahman bin Muhamed el-Xheziri, f.790-792, bot.1.2001, Dar ibn Hazem, Bejrut. Shih: El-Fikh el-Islami ve ediletuhu, prof.dr.Vehbet Ez-zuhejli, v.10, f.7458-7487. Dhe, Bedaius-Sanaiu fi tertib esh-Sherai, Alaudin Ebi Bekr bin Mesud el Kasani, v.10, f.483-523.
Mr. Fitim Gashi